4 yaş dönemi çocuğun ruhsal doğumunu gerçekleştirdiği; yani bir birey olarak artık tamamen hayatta var olduğu bir dönemdir.
4 yaş dönemi çocuğun ruhsal doğumunu gerçekleştirdiği; yani bir birey olarak artık tamamen hayatta var olduğu bir dönemdir. Çocuk önceki yıllarda edindiği tecrübelerle düşünme becerileri, günlük hayat pratikleri, çevresinde olup bitenlerle ilgili fikir yürütme, isteklerini ve kararlarını verebilme dönemine girmiştir.
Bu yüzden de artık tam birey olarak kabul edilmesi gerekir. Bebek muamelesi yapmak, onun yerine kararlar vermek ya da konuşulan bir konu hakkında çocuk adına fikir yürütmek yapılmaması gereken önemli davranışlar arasındadır.
4 yaş çocuk psikolojisinin önemli lokomotiflerinden biri çocuğun sorularının önceki yıllara göre hayli farklılaşmasıdır. Artık hayatı, insanları, olanı sorgulama dönemi başlamıştır çünkü.
‘İnsanlar neden ölüyor?’, ‘Dünyada niçin kötü insanlar var?’, ‘Ölmek istemeyenler ölmüyor mu?’, ‘İnsanlar neden hasta oluyor?’, ‘Çocuk nasıl yapılıyor?’ gibi birçok soruyla karşılaşabilirsiniz. Bildiğiniz sorulara cevap verip bilmedikleriniz için ‘Bilmiyorum’ ya da ‘Birlikte araştıralım mı?’ gibi tekliflerde bulunmak anne-babalar için rahatlatıcı bir çözüm olabilir.
Bu dönemde çocukların hayal güçleri oldukça yüksektir. Hayali arkadaşlar da yine bu yaşın olmazsa olmazları arasındadır. Hayali arkadaşlar çocukların sosyal ve duygusal gelişimini destekler. Bunun için korkmanıza ve çocukta bir sorun varmış gibi hissetmenize gerek yoktur.
Çocuğun hayali arkadaşıyla paylaşımlar yapmasını, onunla iletişim kurmasını engellemeyin. Bilakis çocuğa eşlik edin. Hiç olmazsa yemek masasında ona da yer ayırın, tabak koyun, koltuktaysa üzerine oturmamaya gayret gösterin.
Üstelik hayali arkadaşa mantık süzgecinden bakmadığınızda siz de çok eğlenirsiniz. Çocuğun hayali arkadaşa ihtiyacı kalmadığında (sosyalleşip başka çocuklarla duygusal bağ kurduğunda) bu durum da kendiliğinden ortadan kalkar.
Hayal gücünün yüksek olmasıyla bağlantılı olarak korkuların da arttığı bir dönemdir. Çocuk gölgelerden, farklı seslerden, izlediği filmlerdeki karakterlerden ve çocuklar arasında birbirlerine anlattıkları hikayelerden çok etkilenirler.
Hatta bu yaş grubundakiler canavarların, hayaletlerin gerçekten olduğunu düşünebilirler. Korku anlarında çocuğun korkusuna sahip çıkmak; yani onu sevgi, şefkat ve eminlikle teselli etmek çok önemlidir. ‘Öyle bir şey yok’ demek çocuğun duygusunu hafife almak anlamına gelir.
Çocuk korktuğunu söylediğinde ‘yanındayım, her şey yolunda’ mesajı vermek de çok faydalıdır. Hatta korku anları pozitif duygularla besleniyorsa; çocukla ebeveynin bağlarını güçlendirebilir. Yalnız bu dönemde çocuğun korkularını tetikleyecek içerik, yayın, sohbet, eşya vb unsurlardan mümkün olduğu kadar uzak tutulması önemlidir. Çünkü korku hissi dışarıdan beslendikçe artar ve çocuğun baş edemeyeceği bir soruna da dönüşebilir.
4 yaşla birlikte özgürlük duygusu daha da kendini gösterir. Ne istediğini, neye ihtiyacı olduğunu daha iyi kavradıkları ve bunu illa ki almak istedikleri bir dönemdir. İstediğini yaptırmak için aşırı derecede ağlayan çocuk gider; yerine aşırı ısrar eden bir çocuk gelir. Çoğu zamansa ikna olmaz. Özellikle kıyafet krizleri bu yaşta en çok yaşanır.
Yazken kış kıyafetleri, kışken yazlık kıyafetler giymek isteyebilir. Ya da kat kat kıyafet giyme gibi bir taleple de size gelebilir. Yapmanız gereken; 3 alternatif kıyafet çıkarmak ve bunların içinden birini seçmesini teklif etmektir.
Bazı çocukları bu seçenekli yaklaşım tatmin etmez. Böyle bir durumda ise yapmanız gereken yaşayıp görmesini sağlamaktır. 4 yaş çocukların artık yaşayarak öğrenmek/deneyim edinmek istedikleri bir süreçtir. Kalıcı bir öğrenme (edinme) için bu yöntem kullanılabilir.
Kötü ve iyiyi keşfetme dönemidir aynı zamanda. Bu yüzden de sistemi çözene kadar sınırlarını zorlayacaktır. Çocuk burada yaramazlık yapmaya ya da bilerek sizi üzmeye çalışmaz. Sadece ‘Neyi yaparsam nasıl bir dönüş alırım?’ sorusuna cevap arar. Çevresinden aldığı tepkilere göre de yanlış, doğru diye kodlamalar yapar. Böyle zamanlarda sakin olmayı hatırlayabilir, çocuğun bu bilgilere hayat boyu ihtiyaç duyacağını düşünerek rehber ebeveyn olmayı seçebilirsiniz.
Cinsiyet farklılıklarını da 4 yaşında çok merak ederler. Bu sebeple de bir sürü soru sorarlar. Bazı aileler çocuğun yorum ve soruları karşısında olumsuz düşüncelere/kanaatlere kapılabilir. Oysa ki; hayatın çok temel konularından birini anlamaya çalışıyordur. Çocuğun sorularına vereceğiniz cevaplar kısa ve öz olsun.
Ayrıntıya girmeyin. Ayrıntı başka bir ayrıntıya götürür ve bir süre sonra konu içinden çıkılmaz bir hal alabilir. Çocuklar için tasarlanmış, kız ve erkek arasındaki farklılıkları resimlerle anlatan bir kitap alarak çocuğun merakını giderebilirsiniz. Merak duygusu karşı koyulmaz bir histir. Yaratılıştan gelir. Bu yüzden de çocuğun merakını gidermek ebeveynlerin en önemli görevlerinden biridir.
Mahremiyet eğitimi de yine bu dönemde ailenin gündeminde olmalıdır. Çocuk özel bölgesini, onu nasıl koruması gerektiğini, başkalarının yanında kıyafet vs değiştirmemesi gerektiğini, başkalarının kıyafetsiz vücuduna bakmamak gerektiğini bu dönemde öğrenmiş olmalıdır. Tabi ailenin de çocuğu 4 yaşına kadar mahremiyetine dikkat ederek büyütmesi gerekir.
Ev içindeki bazı görev ve sorumluluklar artık 4 yaş çocuğuna verilmelidir. Ebeveyn de bunların takibini yapmalıdır. Görev ve sorumluluklar çocuğun iradesi güçlendirir, fiziksel ve içsel gücünü artırır. Artık odasını toplayabilir, dolabını düzenleyebilir, dağıttığı oyuncakları yerli yerine kaldırabilir, fiziksel ihtiyaçlarını kendi karşılayabilir, ev işlerine yardımcı olabilir.
4 yaş erkek çocuğu psikolojisi ‘4 yaş çocuk psikolojisi genel özellikleri’ nden bağımsız değildir. Erkek çocuklar bu dönemde kendini rahatlıkla ifade edebiliyor olmasının bir sonucu olarak oldukça sosyalleşir. Cinselliği, kız-erkek arasındaki farklılıkları kızlara kıyasla daha fazla merak ederler. Anne-baba çocuğun sorularını önemsemeli ve ayrıntıya girmeden cevap vermelidir.
Erkek çocuklar hayaletler, canavarlar konusuna meraklı oldukları kadar, korkmaya da daha meyillidir. Yaşıtlarıyla oynamak enerjilerini atmaları, hayal güçlerini geliştirmeleri için besleyicidir. Erkek çocuklar bu dönemde annelerine yakınlaşırlar. Kızları annesi üzerinden tanımaya çalışırlar. Keşfetme döneminde anne göğsüne yatmak, bacaklarına dokunmak, tenini hissetmek vs isteyebilir.
4 yaş erkek çocuğu oyun arkadaşı olarak ise erkekleri daha çok tercih eder. Silah, kılıç gibi oyuncaklara ilgi duyar. Eğer silah ve kılıcı merak gidermek için istiyorsa; alınabilir. Ama insanları öldüren, başkalarına zarar veren bir karakterle özdeşleştirdiği için silah/kılıca sahip olmak istiyorsa; satın alınmamalıdır. Erkek çocuklar cinsel organlarına dokunarak haz alabileceklerini yine bu dönemde keşfederler.
4 yaş kız çocuğu psikolojisi ‘4 yaş çocuk psikolojisi genel özellikleri’ nden bağımsız değildir. Kız çocuklarının iletişim yetenekleri hayli güçlenmiştir. Oldukça sosyalleştikleri, ‘Baba aşkı’nın başladığı bir dönemdir. Kızlar 4 yaşla birlikte babasına, baba yoksa ailedeki en yakın erkek figürüne (yetişkin düzeyindeyse abi, dayı, amca) oldukça yakınlaşır.
Babasının kucağında oturmak, sakallarına ya da vücudundaki tüylere dokunmak isterler. Bir şey yapacakları zaman babalarıyla hareket etmeyi tercih ederler. Böylece erkekleri tanımaya çalışırlar. Doktorculuk, evcilik gibi oyunları sıklıkla oynarlar. Oyunlar sayesinde gündelik yaşamdaki rollere ve işleyişe aşinalık kazanırlar.
Oyunlarda genelde kızlar annelerini ya da anne-babasının ilişkilerini taklit ederler. Kızlı erkekli bir oyun ortamı söz konusuysa bu yaş dönemindeki çocukları uzun süre kapalı ortamda baş başa bırakmak doğru değildir. Bulundukları odanın kapısının açık olması, ara ara da yetişkinlerin göz ucuyla ortamı kontrol etmesinde fayda vardır.
Boşanma sürecini çocuklar için kolaylaştıracak ebeveynlik uygulamaları yapan, klinik psikolog, yazar ve 7 çocuk annesi JoAnne Pedro-Carroll’ın yıllarca destek gruplarına katılan çocuklarla yaptığı özel araştırmalar var. Buna göre; anne-babası boşanmış çocuklar için sık rastlanan kaygı ve stres nedenlerinin bazıları şöyle:
Bu veriler aslında anne-babası boşanmış bir çocuğun neler düşünüp hissedebileceği hakkında bize açık ve net fikirler verebilir. 4 yaş söz konusu olduğunda çocuk anne ve babasının neden artık aynı evde yaşamadığını, niçin eskisi gibi birbirleriyle iletişim halinde olmadıklarını anlamakta zorlanabilir.
Soru sorma döneminde olduğu için olanları anlamak adına sürekli soru yöneltecektir. Yapmanız gereken karşı tarafın hakkını ihlal etmeden, objektif bir şekilde çocuğa yanıt vermek olmalı. Çocuktan yaşananlar gizlenmemeli. Çok travmatik olaylar hariç. 4 yaş kız çocuklarının babaya, erkek çocuklarının da anneye düşkün olduğu bir zaman dilimi.
Modelleme açısından da çocuğun hayatında var olmaları önemli. Bu yüzden çocuk iki ebeveyniyle de rahatça zaman geçirebilmeli. İkisinin yanında da kendini emniyette hissedebilmeli. Anne-baba çocuğa birbirini kötülememeli. Bilakis hala arkadaş olabildiklerini, konuşabildiklerini çocuk görmeli.
Böylece çocuk kendini daha güvende hisseder ve bir ailesinin hala var olduğunu fark eder. Kız çocuğu bu süreçte dayı, amca gibi erkek figürlerle; erkek çocuğu ise teyze, hala gibi kız figürlerle desteklenebilir.
WhatsApp
